W dniu 15 stycznia 2016 r. Naczelny Sąd Administracyjny wydał wyrok dotyczący możliwości kwestionowania przez organy podatkowe czynności, których celem de facto jest optymalizacja podatkowa (sygn. akt II FSK 3162/13). NSA wskazał, że art. 199a § 2 Ordynacji podatkowej będzie mieć zastosowanie jedynie w przypadku stwierdzenia w obrocie pozornej czynności prawnej, a nie czynności dokonanej w celu uzyskania zamierzonego efektu podatkowego – optymalizacji podatkowej, która jednak nie nosi cech pozorności.

Stan faktyczny
Sprawa dotyczyła spółki, której organy podatkowe zarzuciły, iż dokonana przez nią czynność wniesienia aportem prawa własności mienia stanowiącego przedsiębiorstwo jest tak naprawdę sprzedażą prawa użytkowania wieczystego działek wraz z prawem do znajdujących się na tych działkach budynków i budowli, oraz prawa do domeny internetowej. W ocenie fiskusa jeśli czynność prawna została dokonana przez strony dla ukrycia innej, rzeczywiście zamierzonej czynności, ważna pozostaje czynność zamierzona, a organy podatkowe mogą, na mocy art. 191 Ordynacji podatkowej, samodzielnie poddawać ocenie charakter podejmowanych przez podatnika czynności oraz ich skutki podatkowe. Organ podatkowy nie znalazł racjonalnego uzasadnienia dla podejmowanych przez spółkę czynności poza próbą ukrycia faktycznego dokonania sprzedaży praw do nieruchomości, co z kolei skutkować będzie powstaniem u sprzedającego przychodu do opodatkowania. Ze stanowiskiem takim zgodził się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku, wskazując, że regulacja art. 199a § 2 Ordynacji podatkowej nakazuje wywodzenie skutków podatkowych z czynności ukrytych.

Stanowisko NSA
Do odmiennych wniosków niż WSA w Gdańsku doszedł jednakże Naczelny Sąd Administracyjny. Sąd ten stwierdził, że w rozpatrywanej sprawie miał miejsce szereg czynności prawnych, które razem „składają się na mechanizm optymalizacyjny, związany z takim nakreśleniem schematu transakcyjnego, którego realizacja w zasadzie jest pozbawiona racji gospodarczych, z wyjątkiem podatkowych”. Do rozstrzygnięcia pozostaje więc, czy obowiązujące przepisy prawa – a więc art. 199a § 1 i 2 Ordynacji podatkowej - dają organom uprawnienia do przeciwdziałania takim działaniom. Art. 199a § 1 Ordynacji podatkowej stanowi, że organ podatkowy dokonując ustalenia treści czynności prawnej, uwzględnia zgodny zamiar stron i cel czynności, a nie tylko dosłowne brzmienie oświadczeń woli złożonych przez strony czynności. W myśl art. 199a § 2 natomiast, jeżeli pod pozorem dokonania czynności prawnej dokonano innej czynności prawnej, skutki podatkowe wywodzi się z tej ukrytej czynności prawnej. Zdaniem NSA przepis ten znajduje zastosowanie jedynie w przypadku stwierdzenia istnienia w obrocie pozornej czynności prawnej, a nie czynności dokonanej wyłącznie w celu osiągnięcia zamierzonego rezultatu podatkowego, nie mającej jednak cech czynności pozornej. Według art. 199a § 2 Ordynacji podatkowej o pozorności mówić należy wtedy, gdy strony dokonują czynności pozornej (symulowanej) w celu ukrycia innej czynności prawnej (dysymulowanej), której skutki prawne rzeczywiście chcą one wywołać. Co istotne jednak, w przypadku pozorności występować musi tożsamość stron czynności prawnej zarówno udawanej (pozorowanej), jak i ukrytej (która faktycznie ma mieć miejsce), co w badanej sprawie, wziąwszy pod uwagę wielość i przebieg transakcji, nie miało miejsca (stronami były w sumie trzy podmioty). NSA przypomniał także o nieobowiązywaniu już klauzuli zapobiegającej unikaniu opodatkowania zawartej art. 24b § 1 Ordynacji podatkowej. Organy nie mają więc prawnych podstaw do tego, by, o ile czynność prawna jest ważna, negować skutki, jakie dla danego rodzaju czynności przewiduje prawo podatkowe.

Zapadły w omawianej sprawie wyrok potwierdza więc, że w obowiązującym stanie prawnym brak jest regulacji, w oparciu o które fiskus mógłby przypisać czynnościom składającym się na optymalizację podatkową skutki podatkowe inne niż wynikające z przepisów prawa podatkowego, jeśli czynności te nie noszą znamion pozorności. Tylko bowiem w przypadku ich pozorności, zastosowanie znaleźć może art. 199a § 2 Ordynacji podatkowej.

Orzeczenie jest prawomocne.