Na podpis prezydenta oczekuje ustawa z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw. Ustawa ta, powszechnie omawiana w związku ze zmianami w zakresie dokumentowania transakcji z podmiotami powiązanymi, wprowadza także przepisy ograniczające wyprowadzanie przez firmy powiązane zysków za granicę.

Nowela implementuje do polskiego prawa ogólną klauzulę zapobiegającą nadużyciom, przewidzianą w dyrektywie 2015/121, której konieczność wprowadzenia Komisja Europejska uzasadnia zwalczaniem agresywnego planowania podatkowego i czerpania przez podmioty nienależnych korzyści z różnic w krajowych systemach podatkowych oraz z międzynarodowych zasad dotyczących zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu z wykorzystaniem zwolnień wprowadzonych dyrektywą 2011/96/UE (tzw. dyrektywa o spółkach dominujących i zależnych).

Podstawowym celem dyrektywy 2011/96/UE było zniesienie podatku u źródła od zysków podzielonych oraz zapobieganie podwójnemu opodatkowaniu takich zysków poprzez zwolnienia lub ulgi podatkowe w państwie członkowskim spółki dominującej. W polskiej ustawie o CIT zwolnienia te wprowadzono w art. 20 ust. 3 oraz 22 ust. 4.

Wskutek nowelizacji, której wejście w życie przewidziano na 31 grudnia 2015 r., dodany ma zostać art. 22c ustawy o CIT wyłączający stosowanie wspomnianych zwolnień, jeżeli osiągnięcie dochodów z dywidend oraz innych przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych następuje w związku z zawarciem umowy lub dokonaniem innej czynności prawnej, których celem było uzyskanie zwolnienia od CIT, a uzyskanie tego zwolnienia nie skutkuje wyłącznie wyeliminowaniem podwójnego opodatkowania tych dochodów, oraz czynności te nie mają rzeczywistego charakteru. Ustawodawca wyjaśnia, że przez brak rzeczywistego charakteru rozumieć należy sytuację, gdy czynność nie jest dokonywana z uzasadnionych przyczyn ekonomicznych.

Klauzula oparta została na kryterium „rzeczywistości” uzgodnień podejmowanych przez podatników i wywołujących skutek podatkowy, rozumianej jako odzwierciedlenie rzeczywistości gospodarczej. Uzgodnienie nie jest rzeczywiste w zakresie, w jakim nie jest ono wprowadzane z uzasadnionych przyczyn ekonomicznych, zaś ocena, czy dane uzgodnienie stanowi nadużycie powinna uwzględniać obiektywną analizę wszystkich stosownych faktów i okoliczności. O sztuczności konstrukcji prawnej świadczyć może więc nadmierna zawiłość lub brak treści ekonomicznej, co prowadzi do przekonania, iż nie zastosowałby jej rozsądnie działający podmiot. Również struktury pośredniczące, elementy wzajemnie się kompensujące, ukrywanie prawdziwego celu i znaczenia zdarzenia gospodarczego a także nieadekwatność lub zbędność danej konstrukcji prawnej dla realizacji takiego zdarzenia świadczyć mogą o nierzeczywistym charakterze podjętych uzgodnień.

W uzasadnieniu do nowelizacji jako przykład nadużycia ustawodawca podaje sytuację, w której spółka dominująca przeniesie na spółkę zależną określoną wartość niematerialną i prawną, a następnie korzystać z niej będzie w zamian za uiszczanie opłaty licencyjnej. Dochód z otrzymywanych wartości, wygenerowany na poziomie spółki zależnej, podlegać ma wypłacie w formie dywidendy na rzecz spółki dominującej. W takiej sytuacji można uznać, iż jednym z głównych celów tych uzgodnień jest osiągnięcie korzyści podatkowej polegającej na zwolnieniu dywidendy z opodatkowania u jej odbiorcy, a zatem należy odmówić im przymiotu uzgodnień rzeczywistych, które bazują na przyczynach ekonomicznych. Nie można więc uznać ich za uzgodnienia rzeczywiste, skoro jednym z głównych celów tych uzgodnień jest osiągnięcie korzyści podatkowej polegającej na zwolnieniu dywidendy z opodatkowania u jej odbiorcy.

Wprowadzenie klauzuli przeciwko nadużyciom będzie więc skutkować ograniczeniem możliwości skorzystania z preferencji podatkowych przewidzianych w dyrektywie o spółkach dominujących i zależnych, jeśli działania podatnika godzić mają w cel tej dyrektywy i służyć osiągnięciu przez podmioty nienależnych korzyści wynikających z różnic w krajowych systemach podatkowych oraz przepisów dotyczących zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu.